05 dec Wat Antwerpen kan leren van Maastricht
Deze tekst verscheen eerder als opinie in de Gazet van Antwerpen.
Doemdenkers voorspellen al langer dat de decadente westerse democratieën niet langer in staat zijn om iets klaar te krijgen, laat staan complexe projecten in een dichtbevolkt gebied. Ze zien burgerinspraak als een obstakel, en niet als een recht, laat staan als een verrijking. Met nostalgie denken ze aan vroeger, toen de overheid nog kon beslissen en uitvoeren zonder rekening te houden met die mening van burgers of die lastige milieunormen. In China bouwen ze ieder jaar een paar Oosterweels hoor je wel eens. Wel, in Maastricht bewijzen ze dat het anders kan. Ze realiseren op een snelle en kostenefficiënte manier een ingrijpend infrastructuurproject midden in de stad. Door de inspraak van burgers en de expertise van private partners volop te benutten – in plaats van ze te vervloeken of te negeren. De tunnel in Maastricht is een sterke les in bescheidenheid, in leren loslaten voor de overheid.
Op 16 december gaat de tunnel open. Aan de verkeerschaos komt dan een einde, net zoals aan de geluidsoverlast, de barrières en de slechte luchtkwaliteit in de stad. Maastricht heeft gekozen voor een dubbellaagse tunnel, de onderste voor het doorgaand verkeer, de bovenste voor het regionale en lokale verkeer. Bovenop de tunnels komt een groene fiets- en wandelstrook, een groene loper. Klinkt bekend in de oren, nietwaar? Ringland avant la lettre? Maar terwijl wij nog steeds discussiëren over de plannen en de cijfers van een overkapping en het juiste tracé, genieten ze in Maastricht vanaf volgende maand van hun nieuwe A2. Iets om jaloers op te zijn, als Antwerpenaar én Vlaming.
De gelijkenissen tussen beide infrastructuurprojecten zijn opvallend. Ook de A2 snelweg in Maastricht kent een lange voorgeschiedenis. In 2003 koos de overheid voor een tunnel. In 2006 liep de aanbestedingsprocedure, drie jaar later won Avenue2 de opdracht. In 2011 ging de spade in de grond en vijf jaar later is de dubbellaagse tunnel helemaal klaar voor gebruik. Het hoeft bijna niet gezegd, maar het verschil met Oosterweel in Antwerpen kan haast niet groter zijn. Daarom moeten wij dringend enkele lessen trekken over wat er bij ons beter kan. De A2 tunnel in Maastricht moet als inspiratie dienen. Ik zie alvast twee cruciale aandachtspunten.
Ten eerste is meer burgerinspraak een voorwaarde tot een snelle realisatie van infrastructuurprojecten. Dit lijkt een contradictie, maar is het allesbehalve. Om een ingrijpend infrastructuurproject te realiseren, heb je een breed maatschappelijk draagvlak nodig. Alleen door op een ernstige manier de burgers van je stad te betrekken bij en doorheen het proces, maak je van hen meedenkende ‘shareholders’ in plaats van louter tegenwerkende ‘stakeholders’. De overheid moet niet langer de uitvoerder van een project zijn, maar de regisseur van een proces dat in een gezamenlijk project uitmondt. Hoe het project er juist uit ziet beslis je niet alleen als overheid op voorhand, maar dat ontdek je samen met je burgers. De opdrachtgevers van de tunnel in Maastricht hebben van bij het begin maximaal ingezet op burgerinspraak, transparantie en communicatie via een inclusief wervend verhaal. Met als kers op de participatie-taart, een consultatieronde nét voor de finale dialoogronde tijdens de gunning. In plaats van negatieve juridische procedures bij de Raad van State, krijg je een positief ‘bottom-up’ enthousiasme rond een totaaloplossing voor de stad.
Ten tweede is die integrale benadering – betere bereikbaarheid, mobiliteit en leefbaarheid en nieuwe kansen door stedelijke vernieuwing – allesbehalve een toevallige samenloop van omstandigheden, maar juist de sleutel tot het succes. Het publiek voorbereiden via het formuleren van de ambities voor de stad gaat hier hand in hand met de private vrijheid tot innoveren en ondernemen. Ze versterken elkaar en werken elkaar niet tegen. Het idee van een dubbellaagse tunnel kwam niet van de overheid, maar van de private partner. De groene loper is aan weerskanten voorzien van nieuw vastgoed 30.000 m² en 1100 nieuwe appartementen. Door ruimte te scheppen voor de private partner om hier een meerwaarde te realiseren, maak je de ondertunneling als overheid ook meer financieel haalbaar en realistisch.
De tijd van de alwetende overheid is voorbij. Alleen samen mét creatieve ideeën van geëngageerde burgers en private spelers realiseer je als overheid een win-win situatie. Het eindresultaat is niet alleen kwalitatief beter, het gaat ook veel sneller. Hoe moeilijk dat ook te geloven is als Antwerpenaar én Vlaming.